20 March, 2018

Sobanukirwa kugira umubyibuho ukabije (Obesity),ibiwutera,uko wawirinda ndetse n'inama ugirwa na muganga



Muri iyi minsi,isi yugarijwe cyane n'umubyibuho ukabije urimo kugenda wiyongera mubantu uko bwije n'uko bukeye,kuburyo iki kibazo kirimo gutera impungenge kubera ubwiyongere bw'indwara nyinshi ziterwa no kugira umubyibuho ukabije zirimo indwara z'umutima,diyabete,umuvuduko w'amaraso n'izindi,kugeza ubu hari kugenda hafatwa ingamba nshya zadufasha kurwanya iki kibazo kuko Umuryango ushinzwe ubuzima ku isi (WHO) uvugako izi ndwara zituruka ku mubyibuho ukabije zidakira kdi akenshi zivamo urupfu.

Kugira umubyibuho ukabije ubibwirwa na formule ireba ireme ry'umubiri bijyanye n'uburebure ufite (BODY MASS INDEX) aho ufata ibiro byawe (in kgs) ukagabanya uburebure bwawe bwikubye,nukuvuga:

Iyo usanze biri munsi ya 18.5, bisobanura ko ufite imirire idahagije, kuva kuri 18.5-24.9 bivuga ko uri mubuzima bwiza, kuva kuri 25-29.9 bivuga ko ufite ibiro byinshi naho hejuru ya 30 byitwa umubyibuho ukabije.

Umubyibuho ukabije uterwa n'iki?

Impamvu nyamukuru zitera kugira umubyibuho ukabije ni ukurya amavuta menshikunywa isukari nyinshi, kurya inyama n'ibinure,ibinyamafarini n'ibindi ariko tukabasha kwinjiza calories nyinshi kuburyo zidakoreshwa n'umubiri ahubwo zikazigamwa mubice bitandukanye nko kuruhu,kunda,mubikanu,muri taille n'ahandi

gusa hari n'izindi mpamvu zitandukanye,izi zirimo
izikomoka mu miryango,
iziterwa n'ubuzima ubayemo
cyangwa se bigaterwa n'imikorere y'imisemburo,
Hari n'izindi ndwara zikurura umubyibuho ukabije nka prader-willi syndrom, cushing's syndrom n'izindi

Kugira umubyibuho ukabije kandi bishobora guterwa no kuba udakora sport ndetse n'imirimo itandukanye,mbese guhora wicaye nabyo bishobora gutuma umubiri udakoresha neza ibyo winjije bikagutera kubyibuha, Hari nanone imiti ishobora gutera umubyibuho ukabije,kudasinzira bihagije,kurya byinshi mumasaha akuze y'ijoro,kuba utwite n'ibindi.

Ingaruka ziterwa no kugira umubyibuho ukabije 

Igihe ufite umubyibuho ukabije uba ufite ibyago byo kugira ibinure byinshi byo mubwoko bwa triglycerides (HDL) ibi bikaba bibangamira imikorere y'umutima n'umwijima,hari diyabete yo mubwoko bwa 2, Hari ukuba byagutera umuvuduko w'amaraso,indwara z'umutima,indwara zibasira imiyoboro itwara amaraso mubwonko nka stroke, Bishobora kugutera guhumeka nabi, kurwara indwara y'umwijima twita Non alcoholic fatty liver disease,
Bishobora kdi kuba byagutera ubugumba ndetse na kanseri ya nyababyeyi,inkondo y'umura,iy'amabere,iyo mumuhogo,iy'impyiko,prostate n'izindi

Uko twakwirinda kugira umubyibuho ukabije 

Icya mbere ni ugukora imyitozo ngorora mubiri bijyanye n'ibyo twinjiza mu mubiri wacu,bivuga ngo niba ukunda kurya amavuta menshi kimwe n'isukari,inyama n'ibindi,uba ugomba gukora sport nibura amasaha 10 mucyumweru.

Inama ya 2 ni uguhindura ikijyanye n'imirire,nukuvuga gerageza kugabanya ibiryo byiganjemo amavuta menshi,ibinure,isukari ahubwo wibande kubiryo birimo imboga n'imbuto cyane kandi kenshi.

Inama ya 3 ni uguhindura imyumvire ukareka kwumva ko ibiryo byiza ari ibiryo bigizwe n'amavuta menshi,ibinyobwaby'amasukari menshi,ahubwo ukumvako ibiryo cg ibinyobwa by'umwimerere bidateza umubiri ibibazo ari ibifite amavuta n'isukari bike cyangwa wanabishobora ukareka isukari n'amavuta.

Inama ya 4 ni uburyo bwo gukoresha imiti igurwa muri pharmacies cg itangwa kwa muganga nka xenical,Belviq,Phentermine na topiramate,buproprion,naltrexone,...

Inama ya nyuma ni ukwibagisha (weight loss surgery), hari igihe muganga afata umwanzuro wo kukubaga igihe ufite BMI iri hejuru ya 40 cyangwa se ukaba ufite diyabete,umuvuduko w'amaraso,ukwo kubagwa kurimo ibice byinshi cyane byibanda ku gifu (gastric sleeve),aho agace gato bita pyrole kabagwa kakagabanywa,Bashobora kandi kugufasha muku broka umutsi utwara ubutumwa mubwonko ko ushonje (vagal nerve blockade).

Izindi nama zihariye ugirwa na muganga:

1.Gerageza ujye unywa amazi menshi nibura 1.5 l kumunsi2.Gerageza ujye urya salade nto kuri buri mafunguro ugiye gufata3.Gerageza ukoreshe amavuta y'umwimerere nka elayo,ibihwagari n'andi kuko yo ntagira fatts na cholesterol nyinshi kdi ntagora umubiri4.Irinde isukari iyi isanzwe ahubwo mumwanya w'isukari ukoreshe ubuki,cg urye isukari yihariye iboneka mubisheke no mu mbuto5.Jya ugerageza kureba uko ibiro byawe bihagaze nibura buri mezi 3.6.Kunda sport,wumve ko buri kimwe cyose ugomba kugikora nka sport,niba ari urugendo ufite rutari rurerure ugende n'amaguru.7.Jya wirinda kurya kenshi ndetse no kurya mumasaha akuze y'ijoro kuko nabyo biri mubishobora kugutera kugira munda hanini kuko bigugara mu gifu.



Umwanditsi akaba n'uwabiteguye: NIYOMUBYEYI Théophile



14 March, 2018

Waruziko kwikinisha bishobora gutera ubugumba? Soma birambuye umenye n'izindi mpamvu zishobora gutera ubugumba kubagore n'abagabo



Ese ubugumba (infertility) ni iki?

Ubugumba ni ukubura urubyaro hagati y'abashakanye, byemezwa gusa na muganga iyo abashakanye bamaze nibura umwaka 1 babana ariko ntibabone urubyaro kandi bakora imibonano mpuzabitsina neza uko bikwiye. iki gihe bajya kwa muganga bagasuzumwa bombi,hagati y'umugabo n'umugore kuburyo harubwo hashobora kubonekamo ufite ikibazo cyo kutabyara biturutse kumpamvu nyinshi zitandukanye.

Muri rusange abantu benshi cyane abataragize amahirwe yo gusobanukirwa ibijyanye n'imyororokere,bibwira ko ubugumba buba kubagore gusa,nubwo akenshi usanga ari abagore,n'abagabo bagira ubugumba.

Zimwe mu mpamvu zitera ubugumba

 Kugira ubugumba bituruka kumpamvu nyinshi zitandukanye,haba ku bagore ndetse no ku bagabo,biragoye kumenya byoroshye niba ufite ubugumba mugihe cyose wumva uri muzima wifuza gukora imibonano mpuzabitsina kandi ukabikora neza ,mugihe uri umugore, kuba ubona imihango buri kwezi birahagije kwemeza ko ntakibazo ufite,ku bagabo nabwo iyo igitsina gifata neza umurego bisanzwe,biba bihagije kwemeza ko ari muzima.

A.Impamvu zitera ubugumba ku bagabo

Duhereye ku bagabo,hari impamvu nyinshi zishobora gutera ubugumba,inyinshi zituruka mukuba afite intanga zidahagije,kuba hari ikibazo mu ikorwa n'isohorwa ryazo,kuba zifite uburwayi bwaba ubwo wavukanye (congenital diseases),cg ubusanzwe, uburyo bw'imibereho mibi abayemo ndetse n'izindi mpamvu zitandukanye.

1.Kwikinisha bya karande

Kwikinisha kubagabo ni igihe umugabo afashe akanya agakinkisha igitsina cye yifashishije intoki cg ikindi gikoresho kugirango asohore,ibi akenshi abikora abeshya ubwonko ko ari kubikorana n'umugore kugira ngo bumufashe gutanga igisubizo (stimulus) noneho amasohoro abitse mu dusabo bita epididyme asohoke,
Ibi uko abikora kenshi,bigera aho bikazamo kutagendera kuri gahunda (desordre) noneho haba igikoze kugitsina icyaricyo cyose amasohoro akizana,ibi rero  bituma ya masohoro asohoka atujuje ibisabwa (immature and not differenciated spermatozoa)  noneho byaba ngombwa ko uhura n'umugore,za ntanga zidakuze neza ntizibashe gufungura intanga ngore

Aha twabibutsa ko kugira ngo intanga ngabo zigire ubushobozi bwo gutera inda,nibura 75% zigomba kuba zikuze,zujuje ibice byose kdi zikaba ari nyinshi, nibura miliyoni 20. 
Hari ibindi bigenderwaho kwa muganga birimo kureba PH yazo,uburyo zisa,impumuro yazo,uko ziteye(viscosity),kuba zishobora kwoga (motility),n'ibindi
ubwo rero iyo wikinisha bituma intanga zisohoka zidakuze bityo ntizibashe gutera inda.

2.Kuba ufite ubwandu (infection)

Zimwe mumpamvu zitera kudakorwa neza kw'intanga ngabo cg gusohorwa kwazo harimo kuba urwaye mburugu ya karande (chronic syphilis),umutezi (gonorrhoeae),chlamydia,kuba ufite ubwandu bwa prostate (prostatitis) cg urwaye amashamba (mumps orchitis).

3.kuba ufite ibibyimba mu dusabo tw'intanga

Muribyo twavuga nko kubyimba umuyoboro utwara ibiva muri prostate(varicocele),kuba ufite ibibyimba (tumors) cg kanseri,

4.Izindi mpamvu

Aha twavugamo kudakora neza kw'imisemburo,kuba ufite indwara zituruka kuri chromosomes nka klinefelter syndrom,kallmann's syndrom n'ibindi
harukuba udusabo tw'intanga tutarasohotse,hari ukuba umubiri ukora ubwirinzi bwica intanga,kuyoba kw'intanga (retrogarde ejaculation),hakaba n'izindi mpamvu nko gukora mu nganda cyane,kujya mu mirasire nka X rays,kujya ahantu haba ubushyuhe bwinshi cyane nko muri sauna,gukoresha cyane mudasobwa ku bibero,kunywa ibiyobyabwenge,kunywa itabi ryinshi,kugira stress n'umubyibuho ukabije no gukoresha cyane imiti yo kwa muganga (anabolic steroids,cancer and ulcers medications).

B. Impamvu zitera ubugumba ku bagore

1.Indwara zibasira ikorwa n'isohoka ry'igi

Zimwe muri zo twavuga nk'ikunda gutera impinduka muri hypothalamus n'imvubura zitwa pituitary glands ndetse no mu dusabo dukora igi (ovaries),ibi bituma habaho ikora nabi ry'imisemburo bigatuma ovulation ikorwa nabi cg ntibeho,iyo ndwara bayita Polycystic Ovaries Syndrom).
Izindi zitera hypothalamus kudatanga commande neza ku mvubura za pituitaire bigatuma umusemburo wa FSH (Follicle Stimulating Hormon) na LH Lutteneizing Hormon) bidasohorwa bikwiye,akenshi uzasanga bituruka kuri sport ikabije,stress nyinshi,kugira umubyibuho ukabije n'ibindi.

2.Indwara ziremwa n'umubiri cg zivukanwa

Hari abagore bamwe na bamwe bagira ubwirinzi bwinshi mu gitsina  kuburyo bwica intanga ngabo cg uburemwa mumubiri hakimara kuzamo izo ntanga (Anti sperm antibodies),bityo zikajya zipfa zidahuye n'igi.Hari nubwo uvukana inenge mumyanya myibarukiro yawe.

3.Ibibyimba na kanseri no kwangirika kwa nyababyeyi

Tubyita benign polyps cg fibroids cg myomas,hakaza kanseri y'inkondo y'umura,iya nyababyeyi,ibi nabyo bishobora guteza ubugumba,hakaba n'igihe uturemangingo two muri nyababyeyi dukuriye ku ruhande,tukabyita endometriosis,cg hakaba kuba inkondo y'umura yakwangirika.,cg se inkondo y'umura ntibashe gukora ururenda ruhagije nabyo bishobora gutera ubugumba.

4.Izindi mpamvu

Kurwara indwara zikomoka kubwandu buterwa no gukora imibonano mpuzabitsina idakingiye nk'umutezi,mburugu,chlamydia.
Harugukoresha imiti ikuramo inda cyane bikaba byagutera ubugumba,harukunywa ibiyobyabwenge byinshi,cg se ukaba ugeze mugihe cyo gucura (menopause),ushobora no gutwita ahatabugenewe (ectopic pregnancy),cg se kubera gukora imibonano idakingiye n'abantu benshi batandukanye,bishobora gutera desordre kunkondo y'umura noneho igi rigeze muri nyababyeyi ntiribashe kuhatinda rigasohoka cg ukaba utazi igihe cy'uburumbuke cyawe.

Inama ugirwa na muganga

Igihe wubatse urugo,wowe n'uwo mwashakanye mugomba gutegereza nibura amezi 6,mwabona nta mpinduka mukajya kwa muganga,mwasanga umugore atarasamye mugasuzumwa neza mwembi,mugafashwa ndetse mukagirwa n'inama kuburyo mubona urubyaro,ubu byaroroshye mu gihugu cyacu hageze invitro fertilisation kuburyo bitewe n'impamvu zaguteye ubwo bugumba,ushobora gukoresha ubwo buryo ukabona urubyaro

Ibindi ugomba kwirinda kunywa ibiyobyabwenge,kwirinda gukora imibonano mpuzabitsina idakingiye n'abantu batandukanye,gabanya itabi niba urinywa,gabanya ikawa,stress kdi ukirinda kugira umubyibuho ukabije.

Icyanyuma twasorezaho,niba uri umugabo,ukabana n'umugore agatinda gusama,ntukumve ko ariwe utabyara,mujye mwumvikana mwembi mwiyambaze muganga abafashe kuko buri wese birashoboka.




Umwanditsi: Niyomubyeyi théophile